Thoughts about life, literature, theater, academe, the arts and many more – written in various Philippine Languages especially Winaray (Waray), Cebuano (Sugboanon), Tagalog and English.
“Begin the morning by saying to thyself, I shall meet with the busybody, he ungrateful, arrogant, deceitful, envious, unsocial. All these things happen to them by reason of their ignorance of what is good and evil. But I who have seen the nature of the good that it is beautiful, and of the bad that is is ugly, and the nature of him who does wrong, that is akin to me, not only of the same blood or seed, but that it participates in the same intelligence and the same portion of the divinity, I can neither by injured by any of them, for no one can fix on me what is ugly, nor can I be angry with my kinsman, nor hate him, For we are made for cooperation, like feet, like hands, like eyelids, like the rows of the upper and lower teeth. To act against one another then is contrary to nature; and it is acting against one another to be vexed and to turn away.”
Mapinairon ini nga mga pamalandong, ilabi na ha mga linya nga:
Nga tanan ini nahinanabo ha ira tungod hiton ira ka-waray panginlabot hit mga butang hiunong hit pagkabuotan (good) ngan karaot (evil). Lugaring hi ako, nga nakakita na han kinaiya han kabuotan ngan nasaksihan nga mahusay ini, ngan han maraot ug nakit-an ko nga maraksot ini, ngan an kinaiya niya nga nagsasayop, nga sugad man la liwat ngay-an ha akon, diri la tungod kay magpareho kami hin dugo o tinudkan, lugaring kay kaapi kami han uusa la nga kapas han hibaro ngan pareha nga bahin han pagkabaraan, asya diri ako nira mahihibang, kay waray bisan hin-o an puyde magbutang ha akon hiton maraksot, ug diri liwat ako angay mangalas ha akon kausa, o magdumot ha iya, Kay hinimo kami basi magkooperar, sugad hin mga tiil, mga kamot, mga pirok, sugad han mga rumbay han igbaw ug ubos nga mga ngipon.
May gihapon prinsipyo hin Kintsugi hi Marcus Aurelius
“We ought to observe also that even the things which follow after the things which are produced according to nature contain something pleasing and attractive.”
“What is essential is invisible to the eye.” Siring pa ha The Little Prince.
Ginlaktod ni Marcus Aurelius an kinahanglan buhaton para masabtan naton an kalipay nga para ha aton bisan ano pa man kaguti ini.
“For it is only what belongs to himself that he makes the matter for his activity; and he constantly thinks of that which is allotted to himself out of the sum total of things, and he makes his own acts fair, and he is persuaded that his own portion is good.”
Katima, siring liwat niya nga an pagkatawo pagtindog ha imo kalugaringon, nga niya:
“A man then must stand erect, not be kept erect by others.”
Kinahanglan tumindog iton tawo ha matadong, diri kay igtitindog hiya ha katadongan hiton iba.
Inin at’ mga tinirok nga kahoy, Makakahulso hin abaga an kabug-at, Durudagko pa han at’ mga paa Nga pinamamaolan tungod hinin kahirayo Han biyahe tikang ha maalingugngog Nga mga karsada han Tacloban, Maabot ta la ini nga sekreto nga tarambayan Ha kagugub-an han Tutug-an.
Ha kamatuoran, Di kita mag-iinilob hini pag-inalsahon. Tambak nga cherekan pa la ha iskuylahan, Tagbaw na ako, bisan ikaw Sir, Imo bosing nga makarit ha kawaray klaro, O bisan ini nga at sangkay nga gitarista Nga kinyentos la’t bayad it ira us’ ka plastada (12 songs) ginpipispis pa’t mga kasabot nira, O bis’ na la ngani inin at’ mag-uyab nga tropa, Nga yana nagpapas-an hin kabaraka Kay ha umarabot nga bulan, maproprobaran Kun an gugma di ba mangangalimot pagbisita Pananglit man mag-ukoy hira ha mag-iba nga isla, Bis’ hi Kuya Adam nga matitima na la panharas Dinhi ha bukid, pero waray la gihap pakakalusad Han iya gin-aabaga nga mga pulong nga igtutug-an An iya mga tinitipig nga mga kulaw Dida kanda Maam nga iyo Amyaw – Kita tanan, di gad magagad Inin mga dinara daan na magbug-at
Pero, milagro nga naaalsa man la gihapon, Naipundok ta la gihap ha butnga, Iba gud it kusog nga pahuram Han gitsatsampyoni nga tuba tikang ha Barugo, (masasabotahi pero diri mapipirdi) Labi kay ginpadisan hin linaga, sinugba, kamote Ngan han mga kanta nga makuro-o Bisan an gikakakariti nga mga manguruwang Ha tawag ng tanggalan,
Ano nga kasubo, kasuol, kabug-at An nabubuhi pa, kun ha butnga may kalayo Nga puyde labogan, hapilan hin mga kangutngot Basi igpalutaw upod an mga agiw Nga tikadto pagkalpad ha kalangitan? Tinatagayan gad, ginbuburubuyayawan, Sinusumpaan, kinakarukantahan; Waray gab-i nga mahagkot, masirom, Ngan mabug-at ha kabukiran, Basta upod an kasangkayan.
Battles fought silently can leave scars that could shake you to your core. I personally had a bout of Hyper-Uricemia (Uric Acid was 570 – normal range is 430) and Gouty Arthritis and was not able to fully walk (was bedridden) for almost a month. The illness was not that severe but was enough to make me restart and rethink the way my life has been. (Hyper-uricemia, if not monitored, could lead to an unpleasant kidney condition) During those times, the psychological effect was devastating. I really thought I would not recover and that it was the end of the average physical prowess I have worked hard for through the years. I was losing physical, mental and spiritual strength.
When you battle against illness it makes you wonder what happened to your life and it makes you die a thousand times in your mind. However, if you have family and friends (special mention to Sir Justin Espiso, Sir Ocenar Eric and Sir Jaypee Dalino for your boundless generosity and compassion) to rely on, you can always “hope” to get back up, much more if you have God you can look up to.
You will really see your life crumbling in front of you that’s why you should be prepared. After two months of 97% vegetables only diet coupled with a little bit of recovery style Tai chi chuan, I was slowly able to get back up. I lost 9 kilos from a previous weight (March-April 2022) of 71-72kgs, last May I was down to 62kgs. Its hard to make the right choices, and I pray that I do not stray from the path. Come June 2022, I was fully walking and jumping over the stairs again.
In addition, I would say, Martial Arts also kept me alive. It kept me from losing sanity. Because I’m an introvert and I do not know any team sports or other sports, my physical activity go to have been the Martial Arts, especially FMA. I do not like fighting, I am weak, and I do not know how to defend my self, but I know I love to move in a way that is purposeful, full of intent, full of self-awareness because the intensity makes me cling to my breathing. Like a fire ritual dancer walking into burning coals and not getting burned, so is the feeling that this art gives me. It is also an exercise of the mind – when you reach the level where you now listen to the technicalities of each movement. But most of all, it fortifies ones spirit – it almost exorcises your inner demons and makes you feel re-invigorated. I can’t speak for other practitioners but a three hour session will make you reach for your discarded ambitions once again. For me, that’s how refreshing it is.
This week, the Leyte group was honored to be visited by our very own founder, my friend, Emmanuel Gonzales Pobadora. We were given time to reconnect the bonds we forged for over a decade. Bonds forged for the love of (Kali’s) death dance – a ritual for life.
I am sharing snippets of a very brief practice, Emman and Marj only had more than a week to visit and the Leyte group and we just inserted our schedules into their full itinerary. Insert Jordan Vivo.
Emman and Marj, for making me listen to the sound of the earth and to the rhythm of the sticks again, I am forever grateful.
Disclaimer: Please just disregard the watermark, I don’t have the money to buy heavy video editing programs.
Nakikigkatatawa hiya ha imo bisan mani la an iyo ginsasaroan ngan nanlilingkod kamo atubang hiton gab-i. Bisan kun waray bituon an Cancabatoc, masasaygan mo an mga tinago han dagat ha iya mga mata samtang ginkakaptan niya an imo kamot ngan natan-aw ha hirayo. Binabaraw niya an imo mga harok ug an imo magtam-is nga pulong pero gin-uulon niya an iya ulo ha imo sugbong. Nahahamotan mo an tapo-tapo han Tacloban ha iya buhok pero hinumdomi nga diri niya gin-aasi an balhas ha imo liog. Lugod, ginsusuksok niya an iya butkon ha imo may irok ngan ginhahapuhap pa niya an imo hinahawol nga likod. Nakikigrinungag hiya ha imo hin bisan ano nga butang – tikang ha kun ano an kinaiya han giuupayi nga klase hin panggobyernohan hasta ngadto han irustoryahon kun iton adobo ba kinahanglan asukaran. Mambabalbag ito hiya, mangungusnit ha imo ligid, pero nga tanan ini iya binubuhat nga may harok ha imo bayhon pagbawi han kahapdos o kahiblong. Bis’ mo pa igtago an ginsisiromi nga mga dapit han imo kalugaringon, igbubutalag niya an iya nga tanan nga kasuol ha imo atubangan bis’ sidngon mo hiya nga waray mo mabubuhat hito. Magrereneklamo hiya nga nagbaktas kamo ha kahilab-an han Real tungod han kawaray tipoy, pero ginbaktas na ini niya balik-balik kaupod ka. Waray mo katungod para diri mo kab-uton an bituon, pasanagon an bulan ngada hit imo maaakos, kay bisan kapira na nabitas an iya sandalyas o nahupit an iya bado tungod han waray hunong nga uran, pagtatabokon niya an gibabaluri nga dagat bis’ pa ito nagbabaragyo, mahatag la niya an lamrag han iya kada adlaw ha imo.
He portrayed himself as the avenging prince… Sheila Coronel, The New Yorker, May 17, 2022
Tanan nga istorya han mga anak han bao puro hangin Awit nam’ kamatuoran sugad han hitso nga sukol hini nga laygay, Dayawa an anak han ungod nga nagparabong han saging!
Upat ka dekada nga panguwat han darag nga mga sigbin Gintawag pa nga ‘diktador’ an tuod nga nagdara hin upay Tanan nga ‘storya han mga anak han bao puro hangin
Maaram na kami han kamatuoran kay an dapit kun diin Gintanom an rumabong nga saging am’ ginkuno-kuno tiupay Dayawa an anak han ungod nga nagparabong han saging!
Inosente kuno nga kamanampan ngan mga bao – pinanstraping Ginpriso kuno an kagawasan ngan ginkawat daw an kalipay Tanan ini nga istorya han darag nga mga bao puro hangin
Kawatan daw an amo; an bao – may saging ba nga ginbilin? Gin-guom an saging nga namulawan ngan an amo gintinamay Sanglit, yana nga aadi na an anak, kita tanan magkakasaging!
Buligi ta nga magin pangulo nga anak han amo basi bumalik magin Kasagingan an aton nasod. An dugo nga waray kabaydi, igbaliwaray Kay tanan nga istorya han mga anak han bao puro hangin, Darayawon an amo kay uunahon kami pagtagi hin saging!
Ginpukaw ako han hiram Han adlaw ha akon aping, an kaparat han dagat Hinmapon ha akon mga im-im Ug ginhadkan ako hin kamingaw Nga diri nahihidlaw Kun di, nagbibiling hadto’n dagko nga mga baton han pakiana kun may ada ba urukyan nga diri masayon pagbanlason han dagat. Dinhi, waray pag-undang an dalagan han harupoy, nagpapaplanat daw kabataan nga nagtatarapsikay han tubig, dinhi, nakikit-an ko pa an tinago nga mga hiyom han iyo mga mata, liro nga nagbubutong ha akon tikadto hin hilarom nga kalipay an imo mga kalimutaw.
Ugaring kay ini nga tanan, napapapas sugad han mga kurukastilyo nga ginhurma nira utoy tikang ha baras. Ig-aandam ko na la ngay-an an nasalin ta nga mga panapton ha akon maleta, mga salin nga ak napurotan. yana, ako na la ini an magbibitbit, ambot kun diri ba magmabug-at an sakayan o mabuho dida hit akon pagsakay tikadto hin iba nga mga tangpi nga waray gintitipig nga mga higayon nga hingpit. Dida hit akon dinhi pagbalik, Igin-anod na unta an nabibilin nga mga bugahid, maibanan unta an kabaysay maghawan na unta an baybay.
Hadto’n June 10, 2022, gin-gawad han Palasyo han Malacañan ngan han National Commission for Culture and Arts and gihataasi nga pasidungog nga mahihimo ighatag ha usa nga tinuod nga artista dinhi ha Pilipinas, an titulo nga Nasudnon nga Artista o “National Artist.”
Walo an napili komo mga National Artist tikang ha dirudilain nga mga klase hin sining. May ada namagdaog komo National Artist para han Sayaw, Design, Film and Broadcast Arts, Musika, Teatro, ngan Literatura o Panuratan. Magkarit ini hira nga tanan kay diri basta-basta an pagpili hin Nasudnon nga artista. Pananglitan karuyag mo mapili komo usa, kinahanglan usa ka han gikakariti hito mismo nga imo ginsusulsog nga sining, kinahanglan gihapon haluag an abot han imo impluwensiya ha iyo mismo komunidad ngan ha Pilipinas, ngan kinahanglan man gihapon nga nakagdara ka hin maupay nga dungog para ha Pilipinas ngadto ha langyaw. Makangingirhat di ba? Kinahanglan diri ka la “national” kun di, naabot ka pa ha “international.”
Ini mismo nga pasidungog, diri masisiring nga waray kontrobersya. Damo gihapon an mga nagkakagawas nga gudti nga tsismis ngan pagriwa pero tungod kay diri gihapon masayonay an utok han mga hurado ngan an mga nagdedesisyon hiunong hini, nasasara(filter) ngan nahihingdo iton mga hurob-hurob, natatagan lugod hin dig-on an desisyon. Bisan ako, didirektahon ko na la kamo nga may ada ko gudti nga napupurot nga mga ulod nga nagkakagawas tikang hini nga kwarto hin irustoryahon, pero ha sunod na naton ini hira ig-dissect.
Istoryahan ta lugod an nagdaog komo “National Artist for Literature”, usa han akon mga idolo, hi Dr. Gemino Abad, nga inagnayan han iya kasangkayan komo – “Jimmy”, danay liwat, Lord Jim. It akon itatawag ha iya dinhi, Doc Jim la anay, waray pa ako katungod pagsakay hit lantsa hit iya mga kasangkayan. Kun kikitaon an agi ni Doc. Jimmy, dako gihapon an hawan nga iya gintrabaho ha masighot ngan banwaon nga bukid han literatura ha Pilipinas. Man gud, ha literatura nga iningles. Maaram kita nga an Pilipinas, nasod hin mga nasod. Damo nga pinulongan an may ada hini sanglit bugiot an paghawan hini nga bukid. Damo na gihapon an may mga agi nga hinawanan tikadto han pag-mapa han aton literatura ha mga rehiyon. Ha dida nga irustoryahon, it ak’ matutudlok kay waray iba kun di an mga naghawan dinhi ha Rehiyon otso (diin nagtitikang pala kahamis an nawong han kabug-osan hini nga literatura) hira Maam Merlie Alunan, Dr. Victor Sugbo ngan Dr. Dave Genotiva nga nagpatikang hin mga pandayan hin makabag-o nga panurat kaupod an mga kabag-ohan ug pipira nga mga banggiitan nga mga magsusurat nga pinurog an gugma ha aton Winaray nga pinulongan. Hilaba na kun pag-irustoryahan ta pa an kasaysayan ngan kaagi han panuratan dinhi ha rehiyon, basta an punto, buhi ini, nabanhaw kun baga. Kun baga la, kay waray man kamatayon iton istorya, bisan dida ha butnga hit taragay hin tuba o ha mga jhonny-jhonny ha ligid-ligid hit kabataan, diri la man gud nasusurat.
Nahisgotan ta an “pandayan hin panurat” kay importante ini nga bahin ha kadaogan ni Dr. Abad. Usa hi Dr. Abad nga panelist ngan “titser” ha pipira na yana nga magkarit nga mga writing workshops ha Pilipinas. Kanunay hiya nagigin panelist diri la ha UP Writers Workshop nga gintindog han Unibersidad han Pilipinas diin hiya nagtututdo. Panelist man gihapon hiya pirme ha Silliman University National Writers Workshop nga nagpagawas na gihapon hin mga diri basta-basta nga mga magsusurat ha pinulongan nga ingles ha Pilipinas. Basta an punto, sikat hiya kay damo na an nag-agi nga mga sinurat ha iya mga kamot ngan nag-agi han iya pag-usisa. Ha laktod nga tukib, damo nga mga muhogon pa nga mga magsusurat an iya ginpahiran han ira mga sip-on, ginhapsay an ira mga kunot nga bado, ngan gin-upay pagsudlay an naggugurunggong nga mga buhok han ira mga sinurat basi hira mahimo kun ano hira yana. Impluwensiyal an nahimo ni Dr. Abad, nga makakasiring ako, inabot gihap ini nga impluwensiya ha akon. Kay ano? kun ano iton mga kabag-ohan nga technique nga ak’ nadunggan ngan gin-gagamit ha akon pagsurat, sigurado la ako, an sinupohan hini mababalik mo pa pagsumpay diri la kanda Maam Merlie kun pati gihapon kanda Dr. Abad tipakadto na kanda Dr. Tiempo. Mapakiana kamo diin ako kabaro hini? Ha akon pagbinasa! kay tugon hini nira nga mga agurang, “Magsusurat ka? Pagbasa!”
Sanglit, adto, nagbinasa ako. Nagtikang ako pagbasa hin literatura, kan Dr. Voltaire Oyzon mga siday ha iya libro nga “An Maupay ha mga Waray” hasta inabot ako han “Inintokan” ni Dr. Sugbo. Ginbasa ko gihapon an “Siso Sakradang” ni Maam Janis, ug damo pa nga aton magsusurat ha Winaray. Pero nakita ko nga ha ak’ pagbinasa, karuyag ko makit-an kun ano an klase han teknik han mga namag-una pa ha ira. Nagbasa ak’ hin mga langyaw nga magsusurat pero siring pa ni Maam Merlie, makuri ighubad iton ira kaagi ha aton kalugaringon, sanglit bumalik ako ha Philippine Literature. Ginbasa ko man gihapon an namag-una naton nga mga magsusurat nga hira Lucente, Romualdez, Trinchera, pero karuyag ko mahibaroan gihapon ano iton mga “kabag-ohan”. Namiling pa ako kun hira hin-o pa ini hira nga mga higtaas it lupad ha ira mga siday. Mga salamangkero ha ira kalugaringon mga pinulongan ilabi na ha iningles hasta nahisangpot ako hini kan Dr. Abad.
Damo an mga libro an akon nabasa kan Dr. Abad. Pero an hilarom nga rason kay ano kinahanglan hit mga magsusurat nga tagan hiya hin bis’ gutiay nga pasalamat kay tungod han iya mga anthologies o mga koleksyon hin mga siday ug iba pa nga mga porma hin literatura ha iningles nga sinurat hin mga taga dinhi ha aton ha Pilipinas. Tungod hini nga mga koleksyon sugad pananglitan han “Our Native Clearing”, “A Habit of Shores”, “Upon our Own Ground”, “The Achieve of, The Mastery” ug iba pa, nagkakaada kita hin imahe han aton literatura nga Pilipinhon, an aton Hawan-Han-Dughan o ha mga pulong pa ni Dr. Abad, heartland.
Para kan Dr. Abad, an pagsurat, usa nga pamaagi hin diri la pagtulidong kun di paghimugso han realidad. We write to get real, siring pa. Base han akon nabasa han pipira niya nga mga libro hin siday, asya ini an iya ginsusunod nga dalan. Mahilig hiya hin abstractions, in fact, damo ha iya mga siday, masisiring ko (masisiring ko la, opinyon la) nga abstract hin duro kay haros waray imahe, mahitungod kay gin-uuna niya matagan hin duon iton kahalarom hit iya buot ipasabot. Lugaring kun himay-himayon mo, malilipay ka kay nagimaw an imo mga binibiling nga mga imahe, labot pa hito, natatagan ka hin mataghom nga tubig kahuman nimo haros magtinghak pagsirko-balintong hit iya mga karug-sidngon, kay kanunay natatapos it iya mga siday hin mga hilarom ngan nagpapahot-pahot pero klaro ngan matinud-anon nga mga butang. Ug hini dinhi nga klase hin iya panurat, damo an akon nahibaroan. Ngan damo pa iton akon mahibabaroan, kay second readings ko pa la hit katunga hit iya mga libro. Waray ko pa may natapos, pero baga hin gintatapos na ako niya kay danay nga dudo, nagdudurugo tak irong nga di ko nahisasayran.
Asya, tungod kay karuyag ko magpasalamat, nagpili ako hin pipira han iya mga siday, nga ha akon pagkita, hirani ngan diri imposible mahubad ha Winaray. Ginpruybahan ko pagtalapas, waray man ako kagta han ayam hin kawurok. Kamo na la’t hukom kun okay ba an kahubad, basta hinumdomi la, kun magprupruyba kamo pagbasa ha iya, kun ano ma’t nagimaw dinhi, posible, amo gihapon it iyo makit-an didto hit iya mismo mga tinuha. Basa kita!
Ini nga siyahan, tikang ini ha iya libro nga “All Our Nameable Days”. Ginkuha ko ini didto han seksyon han iya mga siday nga “People, Country, God”. Maupay ko ini hiya nga piyesa kay ginpapakita hini an tinuod nga kamutangan han sosyodad diin iton unob nga kapitalista nga kahan-ay hiton aton sistema, kay nakakapukan han mga damgo han indibidwal. Tungod kay pseudo-marxista-pseudo-kapitalista(masuka-suka nga kombinasyon) iton akon ulo, madali ako nadakop hini nga siday. Baga ginkumot gihapon maguti an akon apdo kay nauntogan ako han lubi nga sinisiring dinhi hini nga siday. An iningles hini nga ulohan kay “On a Coconut Farm”
Ha usa nga Kalubian
Sugad hin bagang o tubak, kilala han bata an kada puno, an iya kanunay nga tuyo, an pagtuman han titip nga pagsaka tikadto han mga bunga ngan korona hin naglulubay-lubay nga mga palwa. Diri na kinahanglan nga tutdoan pa hiya han iya amay han kadaan nga mga pamaagi hin paglakad dida han mga lawas nga linarayan hin mga tangga o an pagtirutimbang dida han mga bunga basi tuhay niya makaptan an iya sundang nga iya igbuburo han gihuhusayi nga silot nga iya ighuhulog tikadto han hawan diin naghuhulat an iya mga babayi nga kabugtoan nga nagpapamulat nga matagbaw an ira mga kauhaw han gipuputli-i nga irinumon ha bug-os nga kalibutan. Waray may nakagum-os han paraiso han iya hunahuna diin an kada lubi nakilala ha iya komo adto’n madasigon nga tagbiriling han ira mga bunga ngan han makahurubog nga tuba tikang han ira mga daol. Hasta nga nasabtan niya Nga waray puno nga iya, bisan ngani an iya Amay, Nga, tikang hadto’n kabata pa, naningpalad gihapon han maisogon ngan masulob-on nga pagsinaka. Diri, bangin ngani hasta-ka-hasta pa ini nga pagsinaka, pagkab-ot han kahaw-ang ha igbaw nga waray nagtatag-iya, didto ha hangin ngan langit, diin binindisyonan an hunahuna han adlaw ngan tamsi ngan harupoy, lugaring – an bunga nga iya kukuhaon magpapabilin nga kinawat, ug an matam-is nga irimnon nga kanan iya mga bugto gintay-ong nagpapabilin nga kanan tag-iya gasa ha ira. Ano man an hacendero, an tag-iya? Diri hiya dinhi naukoy, nabayad la hiya hin iba nga kinabuhi ha pagtimangno han iya mga puno, Hadto, han ini hiya, batan-on pa gihapon, maaram ba ini hiya han diri makumkom nga kadamo han mga peligro nga naghimo han mga puno nga kalag ngan lawas han kinadaadlaw nga kulba? Diri, waray puno nga gin-agaron an iya pagkabatan-on, an iya titulo nga sinupohan tikang han nagpasupo ngan nagsupo asya la an iya gin-alagad.
Agidaw! Dida hito nga adlaw, nahulog an bata tikang ha paraiso kay tigda hiya nakahunahuna ngan iya natad-an nga an swerte han iba nga tawo kay pinutos hin karaot. Ngan napungot ini nga iya hunahuna nga an diri nakikit-an nga agaron han kalubian kay diri ngay-an maaram magsaka, asya ginpauranan han iya mga tiil hin mga lubi an ulo han iya agaron nga waray dida, Ngan kahuman, an iya paglusad daw hilaba, maguol ngan hirayo-rayoan nga pagpalugsong ha tuna. Kinahanglan ba han mabaskog nga bagang an paglakat han iya agaron basi la magmabangis an mga huni ha iya kamingawan? An tuhay nga tubak may ada man gihapon kalugaringon buot ngan waray labot han sukol ngan kadig-on han iya pagsaka. Adoy! bisan man ito igbaw o ubos, tungod kay nakahunahuna na hiya ngan nagsukol na han iya abot, waray tiniil nga pagginuol yana an makakaakos pagdakop han iya lurong nga kalugaringon ha ganghaan han langit, o makakabawi han mga kapirdihan han kanan iya kasing-kasing madasigon ngan masulob-on nga pagsinaka.
An nasunod nga piyesa kay tikang ha libro ni Dr. Abad nga “When Bridges are Down, Mountains Too Far.” Masulob-on ako nga tawo ha pagkatinuod la, labi na kay ginbawalan na ako han akon Doktora pagkinaon hin karne ngan pag-inom hin makahurubog tungod hit akon Gouty Arthritis nga nag-ugat tikang hit akon Hyperuracemia. Lugaring, sumala pa hini nga siday nga asay gihapon titulo hini nga libro, kinahanglan diri ka mahulop. Ha kadamo hiton mga hunahunaon yana hit tawo, ilabi na iton kalibutan nga nagtitikapaso ngan an mga halo-halo nga nagtitikalaksi la katunaw sugad han mga glaciers ha antartica, kakuri hunahunaon nga may lamrag pa iton aton kabubuwason. Labot la hini, an tagsa-tagsa ha aton may inaatubang nga kakurian – usa ka dupa nga listahan hin utang, may sakit nga paryente, maaringasa nga kaupod ha kwarto, nawawara nga misay nga diri ka maaram kun nabitsinan didto ha iba nga balay, ada kay, ngain man kita mamimiling hin panadong-tadong han at’ mga katuyaw? Ako, danay, ha siday ako nakakatara. Labot la kanda Mary Oliver, kanda Rumi, ngan ha mga manunurat han Haiku ha Japan, nagpapasalamat gihapon ako kan Dr. Abad kay ano ginsurat ini niya nga pahinumdom. Ha butnga hini nga tanan, ayaw pagbul-iw, kay…
Kun rumpag an mga tulay, Hirayo an mga bukid
Kun rumpag an mga tulay, Hirayo an mga bukid, Biyahero, ayaw kahulop.
Kita-a, waray nakakapasugot o nakakabalaong Han hilom, diri napapugong nga sapa Bisan kun nagkakatitimpag An magluya hini nga mga tangpi Ngan ginbabalabgan an iya pag-agi, O kun nakikigsabot an inanod nga mga gaod Nga pag-ulngan an mga babluray hini. Kinaiya han kahuraan Inin kalipay nga nabatasanan Nga bisan an nangangabugho nga bukid Nahihinugay an kasina, Ngan nabuhi la gihapon Han iya libre nga padaganas. Diri nakakabantad hin mga bukid an kalipay, Nahuhugay la niya nga tumugot ini hira. Diri makakadiri bisan an Diyos Pananglitan nakakabati hin katatawa. Asya ini an pamaagi han mga tubig ha Iya; Katatawa an kanan Diyos paagi han pagka-Hiya.
Kita-a paunan-o naluhod tibway an mananap Kun di dida la ha kauhaw, lugaring, bisan Nakakabiling la gihapon hiya hin tubig ha iya tiilan. Ini an pareho nga kauhaw Nga nagduduso gihapon Han mga liso ilarom han tuna Nga bumuklad ngadto hin pagkabuhi. Abaadaw, ano nga kauhaw, ano nga liso, Ha aton magsirom nga mga kahiladman, An diri nanginginahanglan hin ugat, Ngan diri nag-aaghat pagparampag hin kadahonan, Lugaring nakakagpabunga la gihapon Tikang han tuna han aton mga unod?
Didto kulaw ha hirayo, biyahero! Undangi an kangalas, buhi-i an kabug-at, Bisan diri kita nakakahiling ha aton kahiladman Inin masirom nga buot hin kawarayan, May kalag la gihapon kanay nahihinog an mga bunga Nga aton makikit-an. Ngan bisan kun aton ini ikinakalipay, hinumdomi An aton kauhaw an nagpatubo hini nga asay. Ug sugad han aton pagsantop han kabaysay Nga asya an nadakop ngan natugway han aton mga ungara, Nakakab-ot naton an kahinog han hunahuna Nga ini asya nagtutubyan ha aton ha Ginoo: Nakakabati kita hin katatawa ug natikang an pagtuo.
Biyahero, ayaw kahulop, Kun pananglitan rumpag an mga tulay, Ngan an mga bukid hirayo pa hin duro. An pagbul-iw ha kasing-kasing Asya an labaw nga paglingo!
Usa nga Lebanese-American nga Magsiriday ini hi Kahlil Gibran kanay ngaran ha Lebanese kay Gibran Kahlil Gibran. Samtang nakadto hiya ha Paris basi mag-aram hin sining, iginkahibalag ngan ginkaurusa niya an pipira nga mga Syriano nga intelekuwal nga nagduduso hin rebelyon ha Syria nga napapailarom han mga Ottoman hadto nga mga panahon kahuman han tinatawag nga Young Turk Revolution. Gin-ban han mga Ottoman an pipira nga mga sinurat ni Gibran nga nagdadara han ira mga politikal nga ideya ngan sugad man han iya mga ideya nga nasupak han clerico o anti-clericism. Damo an iya mga artwork ngan mga sinurat nga ginkarawat hin mga pagdayaw. An The Prophet nga libro niya hin mga siday asya usa han iya labi ka kilala nga mga tinuha. Usa hiya han mga gindadayaw nga manunurat diri la ha Lebanon diin hitaas an paghangad ha iya, kun di pati gihapon ha bug-os nga kalibutan. Namatay hadto’n April 10, 1931, tungod hin cirrhosis ngan tuberculosis.
Makikita ha ubos an usa ka paghubad han iya usa nga sinurat nga makikilal-an ha siyahan hini nga mga linya nga “Defeat, my Defeat”. Kinutlo tikang ha YouTube an ginbasaran hini nga siday.
Kapirdihan
Kapirdihan, akon Kapirdihan, akon pagusaan ngan akon kalabyaw bililhon ka pa ha akon kontra han ak’ yinukot-yukot nga mga kadaogan, labi nga matam-is ha dughan kontra han mga kalibutanon nga himaya nga tanan.
Kapirdihan, akon Kapirdihan, akon kalugaringon nga paghibaro ngan akon pagsupak, pinaagi ha imo nahibabaro ako nga diri pa ako hamtong ngan malaksi pa an akon mga pitad – ginlilikay mo ako agud diri mabitik han mga laurel nga nagrarakdag; Mga korona hin pagkilala. Ngan ha imo, natad-an ko an pag-usaan ngan an kalipay han pagkatinamay ngan han ginhimakaraotan.
Kapirdihan, akon Kapirdihan, akon nagraranggat nga taming ngan hinganiban, ha imo mga mata akon nabasa nga an kahabutang ha harangdon nga trono – pagkauripon, ngan kun iton usa nasasantop – nahabubutang hiya ha ubos, ngan nakakab-ot an kabug-osan kun iton usa naiintindihan lugaring sugad hin hinog nga bunga, usa ini nga pagkahulog, usa ini ka pagkapurak han imo nga tanan.
Kapirdihan, akon Kapirdihan, Akon maisog nga kaupod, Madudunggan mo an akon mga awit ngan mga pangaraba ug mga kahilom, ngan waray iba kun di ikaw an may kapas makigkatingog ha akon hiunong han pagpapagpag han mga pako, ngan an mga pag-ungara han kadagatan, ngan han mga bukid nga naglalaga ha kagab-ihon, ikaw la nga bugtong an makakasagka han akon kalag nga titip ngan batuon.
Kapirdihan, akon Kapirdihan, Akon kaisog nga waray kamatayon, Makikigkatatawa kita nga duha dungan han bagyo, Ngan dungan kita mag-uukab hin lubnganan han nga tanan nga naaanaw ha aton kahiladman, ngan upod kita matindog atubang han adlaw nga may larang nga hinuptan – hi kita an magigin kadilekadohan.
Jose Rizal wrote the poem “A Las Flores of Heidelberg” while he was in Germany. As a patriot, Rizal’s travels were very much colored with love of country. In the poem the “Flowers of Heidelberg”, I argue that there are two kinds of flowers that Rizal is praising. The first flower is the one he is addressing, the flowers of Heidelberg. However, the second one is the hidden flower that can only be implied in the poem. This flower exudes a fragrance which reveals not only the nostalgia of Rizal, but the power of memory and the love for native land.
Here is a link to the YouTube video discussion of some excerpts from the poem.
I come from the islands Where white sands lay With blue oceans And coconut trees cover The vastness of wonder.
There, dreaming ends only When vision becomes pearls Or when the boat gathers moss And the oar becomes firewood, Young seagulls dance With waves as tall as mountain rocks Hermit crab roams Atop open palms Of young maidens hunting The most vibrant of shells And the wind and waves Are natures mighty bells, The palm-wine gatherer Knows every grunt and song Of every townsfolk, drunkard, Lover, warrior, loser, prankster, Jester, master, dreamer For words there can fly Like a thousand free mayas Rolling, furling and unfurling Mats over the sky Unreached by crafty slingshots Released pure-hearted smiles
Indeed, my heart Have become a thirsting camel Who crossed a thousand dunes To find where ancient kingdoms lie Whose legends of might and empire Boom like cannonballs fired Destroying walls Of incarcerated desires to witness And in undue time aspire, For gold, globe and scepter Only to find this frozen griffin Fantasy imprisoned and Standing on guard These parade of blank-faced men Who were once I think, The heralds of this city Under empty skies. These images only offer No word to me, nor water, A shade only, beneath an ancient pillar Slowly by the sands entombed.
Oh, fellow wanderer, Our fates are pools inside The caves of being, A fool will for sure see a king With all his crown and robes, Might even see lands conquered, Buried treasures beside his image Where there is none, And you, for sure, have found your boon Still, when I looked and saw The sunburnt skin, the face of my mother, And the eyes of my father; Black pearls plucked from the depths Of seas home to storms and gentle breeze, I have found my mighty city of dreams.
Here we must part, Dig as you will The formidable pillars Where sun casts the last light On creatures and figures on silent walls, I will lie over the sands Of pearl and coral Lulling my self to sleep With the singing drunkard by my side And the sun rises in our east.
Mga Pangtion han Hunahuna 
